Keunikan Ikan Sardin

Sardin (sardine), berenang dalam satu kumpulan yang amat besar.

Sardin merupakan ikan kecil yang menjadi makanan utama ikan-ikan besar dan juga tangkapan bagi manusia. Mendiami perairan bersuhu sederhana, sardin telah menajdi sebahagian sumber perikanan penting kepada manusia sejak dahulu lagi.

Sardin merupakan spesis ikan yang tergolong di dalam family ‘herring’ iaitu Clupeidae. Gelaran sardin yang diberikan kepada ikan ini mula digunakan pada abad ke-15 kerana ia terdapat banyak di kepulauan Mediterranean iaitu  Sardina.

Sardin juga dikenali sebagai ‘pilchards’ atau ada juga yang memperkelaskan sardin sebagai ‘philchards’ yang bersaiz kurang daripada 6 inci (15 cm). Namun terdapat sekurang-kurangnya 21 spesis sardin yang mengikut standard FOA/WHO yang tersenarai di dalam industri pengetinan sardin.

Sardin popular sebagai ikan dalam tin.

Sardin sebenarnya merupakan spesis ikan yang amat kaya dengan khasiat terutama minyak Omega-3 dan juga asid lemak yang dikenali sebagai EPA dan DHA yang juga berfungsi untuk mengurangkan kadar triglycerides dan colesterol di dalam darah. Selain itu juga ia turut mengandungi lebih 50% daripada nutrient harian penting kepada manusia.

Sebagai ikan yang berada di bawah pyramid makanan, sardin merupakan punca zat makanan ikan-ikan spesis karnivor yang menjadikan ia sebagai makanan seperti tuna dan juga ikan-ikan besar yang lain. Oleh itu ia lebih banyak mengandungi zat berbanding racun seperti mercury (yang terdapat di dalam tuna).

Sardin terdapat di dalam beberapa genus;

Genus Dussumieria

• Rainbow sardine (Dussumieria acuta)
• Slender rainbow sardine (Dussumieria elopsoides)

Genus Escualosa

• Slender white sardine (Escualosa elongata)
• White sardine (Escualosa thoracata)

Genus Sardina

• European pilchard (true sardine) (Sardina pilchardus)

Genus Sardinella

• Goldstripe sardinella (Sardinella gibbosa)
• Indian oil sardine (Sardinella longiceps)
• Round sardinella (Sardinella aurita)

Genus Sardinops

• South American pilchard (Sardinops sagax)

Sardin adalah ikan yang diperkaya dengan Omega-3, EPA dan DHA.

Sardin bukanlah ikan yang diminati ramai (harga yang rendah), walaupun ia merupakan ikan yang paling popular ditinkan. Ikan ini juga ditangkap untuk dijadikan makanan kepada ikan-ikan yang diternak seperti Salmon, Kerapu, Tuna dan lain-lain. Namun begitu khasiat sardin sebenarnya adalah lebih tinggi berbanding ikan-ikan tersebut. Minyak daripada ikan sardin juga turut digunakan untuk industri seperti penghasilan cat, varnish dan linoleum.

Ikan sardin seperti juga ikan-ikan kecil yang lain berenang secara berkumpulan di dalam air untuk mencari makanan. Ia merupakan teknik biasa bagi ikan-ikan kecil untuk mengelakkan daripada pemangsa semasa berenang di perairan yang kaya dengan plankton yang menjadi makanan mereka. Namun biasanya kumpulan ini akan diserang juga oleh pelbagai pemangsa dari pelbagai jenis hidupan termasuk tuna, dolphin, pari, jerung malah juga burung.

Tragedi kematian ikan di pantai Namibia.

Namun kepentingan sardin lebih daripada itu. Tragedi yang menyebabkan kematian ikan-ikan di pantai Namibia misalnya adalah disebabkan oleh penghasilan hydrogen sulfide dan juga methane dari dasar laut yang berpunca daripada proses pereputan plankton – tanpa sardin (yang ditangkap berlebihan semenjak 1970-an) plankton ini mendap di dasar laut dan mereput. Kitaran ini akan terus berulang sekiranya tiada ikan-ikan yang mampu mengurangkan plankton tersebut – pbs.org

Jadi itulah sebabnya mengapa spesis-spesis seperti sardin ini dijadikan dalam satu kumpulan yang besar dengan banyaknya. Kerana selain mempunyai tugasan yang amat penting (membersihkan plankton-plankton tersebut), ia juga kan menjadi sumber makanan kepada ikan-ikan dan burung. Sehinggalah manusia memburu mereka secara berlebihan dan mengganggu keseimbangan tersebut.

Apapun sementara ikan ini masih terdapat di pasaran (segar ataupun tin) jangan lepaskan peluang anda untuk mendapatkan khasiat-khasiat penting ikan ini seperti Omega-3, EPA dan DHA yang boleh disediakan dengan mudah seperti sandwich sardin.

Rujukan:

• Wikipedia – Sardine
• Whfoods.com
• Motherjones.com
• Pbs.org

Buah Buahan Tropika Manggis

Buah manggis yang masak dengan kulit bewarna gelap dan isi yang putih.

Berbanding dengan buah-buahan tropika yang lain manggis atau juga dikenali sebagai purple mangosteen (Garcinia mangostana) adalah buah yang lebih mudah untuk diterima oleh semua berbanding dengan durian yang mempunyai bau yang kuat. Buah yang berwarna ungu gelap ini mempunyai isi yang putih, manis serta lembut. Walaupun begitu buah manggis hanya terdapat di beberapa kawasan sahaja di dunia.

Buah manggis dikatakan berasal daripada kepulauan Sunda dan juga Maluku di Indonesia namun ia boleh didapati di serata Asia Tenggara, begitu juga di beberapa bahagian di Amerika Selatan seperti Colombia, Kerala di India, Puerto Rico dan juga Hawaii – dimana pokok ini mungkin dibawa masuk dan cuba ditanam di sana.

Buah manggis sememangnya amat digemari sejak dahulu lagi namun ia tidak mudah tumbuh di luar kawasan tropika. Ia mula diperkenalkan pada English greenhouse pada tahun 1855 dan cuba untuk dipindahkan ke bahagian barat seperti Jamaica, Guatemala, Honduras, Panama dan juga Ecuador. Setakat ini manggis juga turut menjadi sebahagian tanaman bagi Australia.

Puitk manggis muda yang perlukan persekitaran sejuk.

Pokok manggis dan buah manggis memerlukan persekitaran yang sejuk dan lembab oleh itu ia sering ditanam bersama dengan pokok buah-buahan yang lain di dusun buah-buahan di kampung-kampung. Pokok ini memerlukan suhu di antara  25 °C sehingga 35 °C dan kelembapan sekitar 80%. Suhu yang mencapai lebih daripada 38 °C ke 40 °C akan menyebabkan dauh dan buah menjadi rosak.

Pokok manggis sememangnya sensitif oleh kerana mempunyai sistem akar yang lemah dan memerlukan tanah yang dalam dan pengairan yang sempurna. Sekiranya anda mempunyai kebun buah-buahan anda mungkin akan perasan, adalah lebih mudah untuk menanam pokok-pokok lain seperti rambutan, mangga, durian, pisang dan lain-lain berbanding manggis. Ini bukan bermakna ia tidak boleh ditanam, tetapi ia merupakan pokok yang amat sensitif.

Di Asia Tenggara, Thailand merupakan penanam utama manggis dengan keluasan tanaman dianggarkan seluas 4,000 ha pada tahun 1965 dan saiz ini mencapai 11,000 ha pada tahun 2000 dan menghasilkan buah sekitar 46,000 tan. Kawasan-kawasan lain seperti Indonesia, Malaysia dan Philippines pula hanya menghasilkan manggis untuk pasaran Asian sahaja. Di luar Asia hanya kawasan di Puerto Rico sahaja dikatakan berjaya dan kawasan-kawasan yang lain masih lagi mencuba seperti Kepulauan Caribbean, Amerika Selatan, Florida, California dan Hawaii yang tidak dapat menandingi penanaman manggis di Asia Tenggara.

Manggis terkenal sebagai buah yang bukan sahaja enak malah mempunyai khasiat yang tinggi. Namun oleh kerana taburannya yang terhad ia tidak mudah untuk didapati di bahagian-bahagian lain dalam keadaan yang segar. Ia pertama kalinya menemui pasaran United States pada tahun 2007. Pada awal ketibaannya di pasaran US, harga bagi manggis yang segar adalah $60 untuk satu pound. Jadi berbanding buah segar, manggis mungkin lebih mudah untuk ditemui dalam bentuk tin, kering atau sebagai buah-buahan yang telah diproses.

Terdapat beberapa buah yang lain yang tergolong dalam family manggis (Garcinia) dan ini termasuklah buah yang dikenali sebagai asam gelugor yang juga mempunyai khasiat pemakanan yang istimewa.

• Garcinia atroviridis (Asam Gelugor, Gelugor)
• Garcinia cambogia (Brindleberry, Brindall berry, Gambooge)
• Garcinia hombroniana (Seashore Mangosteen, Luli)
• Garcinia livingstonei (Lowveld Mangosteen, Imbe, Rheedia)
• Garcinia magnifolia, Rheedia magnifolia, (Madrono, Reedia)
• Garcinia mangostana (Mangosteen)
• Garcinia megaphylla, Garcinia macrophylla, Rheedia macrophylla (Bacuru Pary)
• Garcinia nervosa (Mountain Garcinia, Pear Mangosteen)
• Garcinia schomburgkiana (Madan)
• Garcinia sp. (Garcinia)

Anak pokok manggis di tapak semaian.

Manggis amat digemari oleh masyarakat umum dan usaha untuk meluaskan penanaman manggis terus dijalankan untuk membolehkan ia ditanam di kawasan-kawasan lain namun masih belum berjaya sepenuhnya. Buah manggis bukan sahaja enak malah sememangnya mempunyai khasiat pemakanan yang baik untuk kesihatan. Ia merupakan buah yang mengandungi kalori yang rendah tetapi kaya dengan fiber, vitamin-vitamin penting seperti vitamin C, vitamin B-complex dan juga sejumlah mineral yang baik untuk kesihatan seperti copper, maganese, magneseum dan potassium.

Mangosteen (Garcinia mangostana), Fresh, Nutrition value per 100 g (Source: USDA National Nutrient data base)
Principle	Nutrient Value	Percentage of RDA
Energy	63 Kcal	3%
Carbohydrates	15.6 g	12%
Protein	0.50 g	1%
Total Fat	0.4 g	2%
Cholesterol	0 mg	0%
Dietary Fiber	5.10 g	13%
Vitamins
Folates	31 µg	8%
Niacin	0.286 mg	2%
Pantothenic acid	0.032 mg	<1%
Pyridoxine	0.041 mg	3%
Riboflavin	0.054 mg	4%
Thiamin	0.054 mg	4.5%
Vitamin A	35 IU	1%
Vitamin C	7.2 mg	12%
Electrolytes
Sodium	7 mg	0.5%
Potassium	48 mg	1%
Minerals
Calcium	5.49 mg	0.5%
Copper	0.069 mg	7%
Iron	0.17 mg	2%
Magnesium	13.9 mg	3.5%
Manganese	0.10 mg	4%
Phosphorus	9.21 mg	1%
Zinc	0.12 mg	1%
Phyto-nutrients
Carotene-α	1 µg	--
Carotene-ß	16 µg	--
Cryptoxanthin-ß	9 µg	--

Buah manggis yang telah di tin.

Sekiranya anda mempunyai kawasan tanaman pokok manggis yang sesuai maka pastikan anda menggunakan peluang tersebut untuk menanam lebih banyak pokok manggis. Anda mungkin tidak menyangka bahawa orang lain mungkin ingin sekali menikmati buah istimewa ini seperti yang pernah dicatatkan oleh seorang pengembara iaitu David Fairchild di dalam catatan yang diterbitkannya pada tahun 1930 menyatakan bahawa ‘Queen Victoria’ pernah menawarkan ganjaran sebanyak 100 pound sterling bagi sesiapa yang boleh membawakan beliau buah manggis yang segar.

Secara individu saya sendiri amat meminati buah manggis kerana rasanya yang manis dan mudah dimakan. Banyak perkara yang menarik mengenai buah ini yang turut menjadi kenangan manis – seperti yang biasa menjadi ungkapan ‘hitam-hitam si tampuk manggis, biar hitam ku pandang manis’.

Rujukan:

Wikipedia - Purple mangosteen

nutrition-and-you.com

toptropicals.com

Mikro Post; Belut (Eel)

Belut mempunyai rupa bentuk seperti ular.

Belut atau juga dikenali sebagai “eel”merupakan sejenis ikan yang tergolong di dalam ‘oder’ Anguilliformes yang mengandungi empat sub-order, 20 family, 111 genus dan sekitar 800 spesies. Eel pada asalnya merujuk kepada spesies belut di Eropah namun ia kemudiaannya turut merujuk kepada semua jenis ikan yang hampir sama dengannya termasuk belut elektrik dan juga ‘spiny eels’ yang bukan tergolong di dalam order Anguilliformes.

Belut mempunyai rupa bentuk yang berbeza daripada ikan malah menyerupai ular. Terdapat pelbagai saiz belut daripada sekecil 5 cm (2 in) seperti (Monognathus ahllstromi) sehinggalah kepada belut berukuran 4 m (13 ft) ‘giant moray’ yang tinggal di laut. Mempunyai berat di antara 30 g (1.1 oz) sehinggalah melebihi 25 kg (55 lb). Jadi apakah yang membezakan ikan ini daripada ular? Belut mempunyai sirip ‘dorsal’ dan sirip ‘anal’ yang memanjang sehingga ke ekornya selain daripada bernafas menggunakan insang.

European conger yang mencapai berat paling tinggi.

Belut merupakan spesies pemburu yang keluar di malam hari dan tinggal di dalam lubang-lubang samada di sungai, kolam mahupun tasik, malah belut-belut yang tinggal di laut juga kebiasaannya tinggal di dalam lubang-lubang mereka sendiri.

Terdapat spesies belut yang tinggal sehingga ke kedalaman 4,000 m (13,000 ft), manakala spesies Anguilla pula kebiasaannya tinggal di perairan air tawar dan kembali ke laut hanya untuk membiak – berbeza dengan spesies salmon yang kembali ke tasik/sungai untuk membiak. Belut yang terpaling berat pernah direkodkan adalah daripada jenis European conger yang mencapai panjang 3 meter (10 ft) dan berat 110 kg (240 lb).

Moray eel yang tinggal di laut.

Seperti juga ikan-ikan yang lain, anak belut menetas daripada telurnya dan lahir sebagai larva (leptocephali) yang lutsinar. Bersaiz amat kecil ia dihanyutkan oleh air dan memakan hidupan kecil lain atau alga. Peringkat seterus tumbersarannya adalah menjadi ‘glass eels’ sebelum mencapai ke peringkat elvers dan bersedia untuk mencari kawasan habitatnya mencapai dewasa – sungai-sungai dan tasik air tawar. Perjalanan belut-belut ini seperti biasa akan menempuh pelbagai halangan yang hari ini dibina oleh manusia seperti empangan, parit, kolam, perangkap sampah dan sebagainya.

Namun begitu belut tetap merupakan ikan yang mempunyai nilai komersial yang tinggi, beberapa spesies yang popular adalah;

• American eel (Anguilla rostrata)
• European eel (Anguilla anguilla)
• Japanese eel (Anguilla japonica)
• Short-finned eel (Anguilla australis)

'Gerookte paling' - Dutch smoked eel.

Belut sungai yang dikenali sebagai ‘unagi’ di dalam Bahasa Jepun dan ‘anago’ iaitu belut laut merupakan antara makanan yang popular di Jepun bagi masakan seperti unadon dan juga unajū. Malah ia juga merupakan antara sajian istimewa dalam masakan China. Di Hong Kong harga belut boleh mencapai sehingga 1,000 HKD (128.86 USD) per kg dan adakalanya mencecah sehingga 5,000 HKD. Begitu juga belut-belut Eropah dan di Amerika, ia turut dijadikan makanan atau dieksport ke luar negara. Jadi boleh dikatakan setiap bahagian dunia mempunyai kaedah tersendiri penyediaan makanan belut ini.

Walaupun ia mungkin bukan pilihan makanan semua orang, belut tetap merupakan sejenis ikan yang istimewa. Selain daripada perjalanan hidupnya yang unik iaitu daripada laut ke sungai merentasi pelbagai dugaan dan menjadi makanan istimewa manusia di seluruh dunia. Ya, mungkin di lain masa kita boleh melihat keunikan belut-belut ini secara lebih terperinci.

Buah Buahan Borneo, Terap

Terap mempunyai isi yang putih, bau yang enak dan rasa yang manis.

Buah terap (Artocarpus elasticus) bukanlah buah yang asing dan dikenali juga sebagai benda, tekalong, kalam (Mentawai) , torop (Karo) , bakil (Melayu) , tarok (Minangkabau), bĕnda, teureup (Sunda), bendhå (Jawa), Kokap (Madura), taéng (Makassar) dan beberapa nama lain lagi di sekitar kawasan di mana ia tumbuh (Asia Tenggara).

Apa yang istimewa, di Sabah dan Sarawak buah ini mendapat tempat yang agak popular di kalangan masyarakat setempat dan boleh didapati di pasar-pasar minggu yang dikenali sebagai ‘tamu’ apabila tiba musim buahnya. Ini kerana bau dan rasanya adalah sangat sedap dan mudah dimakan dengan isinya yang lembut berwarna keputih-putihan (seperti susu).

Isi buah terap yang putih,

Terap merupakan tumbuhan dalam family yang sama dengan cempedak (A. Integer) nangka (A. Heterophyllus), maka tidak hairanlah mengapa buah terap mempunyai rupa dan fizikal yang amat mirip dengan kedua-dua buah ini. Pohon terap juga mempunyai getah manakala sebagai pepohon hutan ia mungkin mempunyai batang yang agak tinggi.

Berbanding dengan buah nangka dan cempedak yang memanjang, buah terap adalah lebih bulat (sehingga bujur). Ia perlu dipetik berbanding gugur ke tanah, melainkan apabila ia telah ranum (busuk). Saiz buah ini boleh mencapai sehingga 1 kg dan mempunyai bau yang agak kuat juga. Mempunyai kulit yang lebih mudah dipecahkan maka buah ini amat mudah untuk dinikmati.

Antara spesies lain buah terap yang juga dikenali sebagai 'marang'.

Buah terap seperti juga seperti buah nangka, mempunyai pelbagai kegunaan bagi masyarakat serantau terutama di Indonesia. Selain daripada buahnya yang boleh dimakan, bijinya juga turut direbus atau digoreng mirip seperti buah cempedak dan nangka. Maka dengan itu, buah yang muda juga boleh dijadikan bahan masakan. Bagi masyarakat Minangkabau, sewaktu penjajahan Jepun, kulit terap turut digunakan sebagai bahan membuat seluar (celana). Terdapat potongan pantun Minangkabau yang mengabadikan kisah ini iaitu; ich ni san shi go rok, baju goni sarawa tarok (satu dua tiga empat lima enam (Bahasa Jepun), baju goni celana serat tarok (benda/terap).

Sebagai pohon hutan, pohon terap agak tinggi.

Banyak lagi hubungan pokok dan buah terap terhadap masyarakat terutamanya di Kepulauan Melayu, namun begitu sesuai dengan tajuk kali ini. Sekiranya anda ingin merasai keunikan buah terap maka jangan lupa terbang ke Sabah atau Sarawak menjelang musimnya nanti. Selain itu juga anda akan berpeluang mempelajari banyak lagi keunikan negeri-negeri Borneo tersebut.